görmək

f.

1. Gözləri ilə qavramaq. Öz gözü ilə görmək. Evi görmək. Hadisəni öz gözümlə gördüm. – <Telli:> Vallah, xanım, elə görməmişdən ərə getmək lazımdır, yoxsa əvvəl görəndə daha sonra yaxşı olmur. Ü. H.. // Görmə qüvvəsinə malik olmaq. Gözüm zəif görür. Çeşməklə yaxşı görürəm.

2. Təsadüf etmək, rastlaşmaq. Nə vaxtdır onu görmürəm. – <Səlim:> Gəzdim, dolandım, uğradım hər yerə; Mən böylə bir qadın görmədim hələ. H. C.. <Balaş:> Heç bilmirəm nə edim? Qonaqlar da <Atakişini> görmək istəyir. C. C.. // Şəxsən görüşmək. Müdiri görməyə getmək. // Yoluxmaq, yoxlamaq, baş çəkmək. Xəstəni görməyə getdi. Qız görmək üçün gedib. – Ceyran, oğlunu görmək bəhanəsilə hər gün Eldarın evinə gedir. S. H..

3. Başa düşmək, anlamaq, duymaq, hiss etmək. Özüm görürəm ki, . . . – Qəssab Alı gördü ki, bu müştəri lap göydəndüşmədi. «Koroğlu». Əşrəf gördü ki, hesabdarlıq Nazlının çox xoşuna gəlir. S. Rəh.. // Hesab etmək, hiss etmək, tapmaq. Mən burada pis bir niyyət görmürəm.

4. Görməyə nail olmaq, qismət olmaq, nəsib olmaq. Oğlunun toyunu görmək. Yaxşı günlər görmək. – Səlma da aqibət xoş bir gün görür. H. C.. Uzaq deyil, bu günsabah görəcəyik o günləri; Yenə qanad açacaqdır eşq adlanan gözəl pəri. S. V..

5. Təsəvvürünə gətirmək, fikrən təsəvvür etmək, xəyalına, gözünün qabağına gətirmək. . . Qəhrəman öz uşaqlıq günlərini görürdü. S. R.. Qambayev dəhşətli sonun yaxınlaşdığını görürdü. S. Rəh..

6. Müəyyən etmək, bəlli etmək, aşkara çıxarmaq. Aşkardı ki, hər iş sahibi ilin axırında . . dəftərləri qoyar qabağına və başlar hesab etməyə ki, görsün qazancı nə olub və zərəri nə olub. C. M..

7. Çatmaq, bəs eləmək, kifayət etmək. Bu çörək iki günə bizi görər. – <Bədəl:> Əvvəla, Rəhim xandan gətirdiyimiz sursat neçə müddət bizi görər? Ə. H..

8. dan. Görüşüb danışmaq, görüşüb məsləhətləşmək, razılığını almaq. Onu görmək lazımdır. Adam görmək lazımdır. // məc. dan. Qabaqca görüb rüşvət vermək. Koxanı gör, kəndi çap. (Ata. sözü). Dövlətli qabaqcadan vəziri görmüş imiş, vəzir də hökmü təsdiq edir. M. N. lətif.

9. Etmək, icra etmək, yerinə yetirmək. <Mərcan bəy:> Qoymursan ki, mən öz işimi özüm görüm. Ü. H.. Ballı . . çay tədarükü görməyə başladı. A. Ş..

10. Şübhələnmək, təqsirləndirmək. Kimdən görürsən? – Mərd Allahından görər, namərd yoldaşından. (Ata. sözü). <Oğurluğu> çayxana sahibi kəndlilərdən görürdü. M. C..

11. Keçirmək, çəkmək, giriftar olmaq, uğramaq. Kasıblıq görmək. Çox çətinlik görmək. Xəstəlik görmək. – Bağın, əkinin xeyrini bəylər görəcəkmiş; Toxm əkməyə dehqanları neylərdin, ilahi?! M. Ə. S..

12. Gəzmək, yaşamaq, olmaq. Çox yer görmək.

13. Əmr şəklində gör – a) təəccüb, heyrət bildirir. Gör nə gözəl oxuyur. Gör nə qədər adam var. Gör nə böyük ilandır. Gör necə özündən çıxır; b) bax gör, yoxla, öyrən mənasında. Gör o hara getdi. Gör bir şey öyrənə bilərsənmi? Gör bacara bilərsənmi? c) hədə, qorxu bildirir. Gör ona nə toy tutacaqlar. Gör onun dərsini necə verəcəyəm.

14. Görək şəklində – intizar, qeyri-müəyyənlik bildirir. Görək bu işdən nə çıxar? Görək axırı nə olar?

15. Görüm şəklində – a) təkid, israr bildirir. – Ə, de görüm, niyə mürüvvətin yoxdur, hə? . . – deyə, Xəlil ani və sərt bir nəzərlə Şahmara baxıb, yenə gözlərini çəkdi. M. Hüseyn; b) arzu, istək bildirir. Görüm böyük oğlan olasan. – <Məsmə:> O ki uşaqları oxutmaq, adam eləmək istəyir, onu görüm yüz yaşasın! M. C..

16. Bir sıra isimlərdən sonra gələrək mürəkkəb feil və müxtəlif ifadələr əmələ gətirir; məs.: məsləhət görmək, isti-soyuq görmək, yolunu görmək.

◊ Gördüm deyən olmadı – heç kəs görmədi, tapılmadı, itdi, yoxa çıxdı. Cənnətəli Nurəddin ilə bərabər beş gün qohumunu axtardı, amma gördüm deyən olmadı. S. S. A.. Gördüyünü götürmək – gördüyü şeyi yadda saxlamaq, tez mənimsəmək, tez öyrənmək, zehnən qavramaq. Uşaq gördüyünü götürər. – Sarı qayda-qanunu nisbətən çox tez qavrayırdı və gördüyünü götürürdü. S. R.. Görməyə gözü olmamaq – zəhləsi getmək, qətiyyən xoşu gəlməmək, nifrət etmək. . . Vəzir-vüzəranın Molla Nəsrəddini görməyə gözləri yox idi. M. N. lətif.. görə-görə zərf Bir şeyi gördüyü halda, bildiyi halda, bilə-bilə. <Yusif:> Görə-görə özümü cürbəcür bəlalara giriftar edirəm. . N. N.. <Fərhad:> Ana, gərək sən də mənim kimi oğrunu görə-görə xalq sözünə qulaq asmaya idin. Ə. H..

◊ Göz görə-görə – göz gördüyü halda, hamının gözü qabağında, açıq-aşkar. Göz görə-görə oğurlamaq. – <Hacı Sultan> . . göz görə-görə başqasının udmasına razı ola bilmirdi. S. H..